Nietrudno o rozrywkę gdy mieszkasz w mieście. Nawet w tych mniejszych można znaleźć centra handlowe, kręgielnie, kina, teatry czy skateparki. Na wsiach możliwości są ograniczone, i wówczas z pomocą przychodzą biblioteki. I o nich właśnie będzie ten tekst.
Na potrzeby artykułu skontaktowałem się z 5 bibliotekami zlokalizowanymi w małych miejscowościach na terenie całej Łotwy. Pracujące w nich bibliotekarki opowiedziały mi jak wygląda ich codzienna działalność, jak często są odwiedzanie i co można w nich robić. Ich działalność w żadnym razie nie kończy się na wypożyczaniu książek, w końcu w swoich lokalizacjach są głównym i często jedynym centrum kulturowo-rozrywkowym.
Adnotacja: wszystkie dane o liczbie ludności miast pochodzą z 2021 roku z rządowej bazy danych: link.
Bilskas bibliotēka
Miejscowość: Bilska (gmina Smiltene)
Liczba ludności: 214
Kierowniczka biblioteki: Līva Putno
Bilska to niewielka miejscowość zlokalizowana tuż za miastem Smiltene jadąc w kierunku Estonii i jedno z 4 administracyjnych centrów razem z Mēri, Zeltiņi i Lobērģi. Jest kilka teorii na temat powstania nazwy a jedna z nich ma polski wątek: niegdyś rozległe ziemie w tym miejscu należały do polskiego pana o nazwisku Belski i to od niego pochodzi Bilska ponieważ mieszkańcom ciężko było wymówić jego nazwisko i nieco je zniekształcili. Druga nawiązuje do szwedzkiego słowa „Bilskanda” co po polsku oznacza „klęska nad wodami”. Podczas wojny szwedzkiej, w pobliżu jeziora znajdowała się szwedzka osada wojskowa. Doszło do bitwy, w której Szwedzi ponieśli wielkie straty, co skłoniło ich do nazwania miejsca swojej osady wspomnianym wcześniej słowem. Takie właśnie warianty głosi strona gminy Smiltene.
Sama Bilska to centrum jeszcze mniejszej jednostki terytorialnej o nazwie „pagasts” co tłumaczymy na polski jako „gmina wiejska” lub „parafia”. W ten sposób licząca ok. 200 mieszkańców miejscowość jest centrum administracyjnym dla jeszcze mniejszych wsi lub osad. W Bilsce mieści się market „Top!” położony tuż przy drodze w stronę granicy łotewsko-estońskiej, siedziba gminy wiejskiej i biblioteka. Do 2023 roku była tu jeszcze szkoła podstawowa, której budynek zamknięto ze względu na zbyt małą liczbę uczących się dzieci. Potem funkcjonował tu już tylko zespół nauczania przedszkolnego , który z kolei przeniesiono do budynku administracyjnego parafii Bilska. Są tu trzy grupy przedszkolne. Lokalni mieszkańcy mają nadzieję, że w budynku szkoły powstanie dom opieki lub że zostanie dostosowany do potrzeb uczniów ze specjalnymi potrzebami.
Biblioteka umiejscowiona jest w budynku gminy, a skwer przed nim to istne centrum społeczne. Zimą stoi tu choinka, latem na zieleni bawią się i grają dzieci oraz dorośli. Na terenie parafii Bilska do niedawna działały aż 3 biblioteki: w Bilsce, Mēri oraz Lobērģi. Tę ostatnią zamknięto w listopadzie 2024 i jej użytkownicy muszą udawać się do którejś z pozostałych. Niemniej Dita Marianna Lapiņa, bibliotekarka z placówki Birzuļu zlokalizowanej w Mēri, w każdy piątek udaje się do Lobērģi osobiście i obsługuje czytelników w ich miejscach zamieszkania. Oznacza to, że dostarcza zamówione książki lub czasopisma.
Biblioteka w Bilsce dla odwiedzających czynna jest trzy dni w tygodniu: poniedziałek, wtorek i piątek. W środy i czwartki funkcjonuje tutaj tzw. KAC czyli centrum obsługi klienta oraz prowadzone są usługi administracji parafii Bilska. W tym czasie mieszkańcy mogą np. opłacić rachunki lub uzyskać poradę, ale także nie są pozbawieni dostępu do biblioteki, mimo że formalnie nie jest czynna.
„Są tu Wi-Fi, ogólnodostępne komputery, czasopisma, książki, gry i lokalne materiały historyczne.” – wymienia Līva Putno, kierowniczka biblioteki. Organizowane są różnego rodzaju warsztaty, wystawy, imprezy czytelnicze oraz wydarzenia integrujące mieszkańców. Putno przyznaje, że odwiedzający przychodzą tutaj nie tylko w sprawach czysto bibliotecznych. „Także po to, aby porozmawiać, dowiedzieć się o aktualnych wydarzeniach w regionie, rozwiązać problemy techniczne związane z telefonami komórkowymi i komputerami.” – wymienia.
Jednym z cyklicznych wydarzeń w których udziela się kierowniczka biblioteki są organizowane w budynku gminy wiejskiej drużynowe quizy z różnych dziedzin. Na początku stycznia odbył się wieczór pytań i odpowiedzi nawiązujących do tematyki Świąt Bożego Narodzenia a za przygotowanie pytań sprawdzających wiedzę uczestników odpowiadała właśnie Līva Putno. Odbywają się tu także spotkania aktywnych mieszkańców. Nie ma wątpliwości – to zdecydowanie centralny punkt wsi. Jest tu biblioteka, centrum administracyjne i miejsce integracji mieszkańców.
Dane za 2024 rok są obecnie weryfikowane i zostaną opublikowane w czerwcu 2025. W tym miejscu posłużę się zatem informacjami ważnymi za rok 2023. W tym okresie z usług bibliotek w Bilsce z filiami w Mēri i jeszcze wtedy w Lobērģi korzystało 214 aktywnych użytkowników (w tym 74 dzieci i młodzież). Wszystkie 3 placówki odwiedzono łącznie 4545 razy z czego 1257 dzieci. Biblioteka w Bilsce z filiami w Mēri i Lobērģi oferuje łącznie 4734 książek.
Gailīšu bibliotēka
Miejscowość: Uzvara (gmina Bauska)
Liczba ludności: 998
Kierowniczka biblioteki: Ilga Pētersone
Jeszcze w czasach łotewskiej SRR Uzvara i położone wokół niej wsie tętniły życiem za sprawą sowieckich kołchozów. Działało tu wiele zakładów produkcyjnych, okolice które dziś straszą pustkami i wymarłymi wsiami kilkadziesiąt lat temu funkcjonowały zupełnie inaczej. Wszystko to jednak czasy przeszłości.
W Uzvarze wciąż działa jednak spółka „Uzvara-Lauks”, jedno z największych przedsiębiorstw rolniczych na Łotwie i spadkobierca słynnego niegdyś kołchozowego gospodarstwa rolnego „Uzvara”, założonego w 1947 roku. W miejscowości znajdziemy także kompleks wypoczynkowy i 3* hotel „Miķelis”, market „Top!”, przedszkole, apteka, dom kultury, fabryki wina oraz cydru a także szkoła podstawowa. To właśnie w budynku placówki edukacyjnej mieści się druga bohaterka tekstu – biblioteka w Uzvarze, która w rzeczywistości funkcjonuje pod nazwą „Gailīšu”, taką samą jak gmina wiejska (wspomniany wcześniej pagasts), której centrum administracyjnym jest Uzvara.
Budynek szkoły z zewnątrz miałem okazję obejrzeć na żywo w trakcie swojej wizyty w Uzvarze w sierpniu 2024. Jest on nadgryziony zębem czasu i dość duży jak na fakt, że do placówki uczęszcza tylko 96 uczniów.
Biblioteka powstała w 1958 roku. „Wiele razy zmieniała swoją lokalizację a od 22. lutego 2019 znajduje się na parterze szkoły podstawowej z osobnym wejściem” – tłumaczy kierowniczka biblioteki, Ilga Pētersone. Jej całkowita powierzchnia wynosi 448 metrów kwadratowych, z czego pomieszczenie do obsługi odwiedzających 234. Na wyposażenie biblioteki wykorzystano środki z projektu przygranicznego „Rozwój potencjału biznesowego bibliotek w zakresie promowania przedsiębiorczości w gminach”.
Jak wspomniałem na wstępie biblioteka to nie tylko książki. „Są tu warunki do przekształcenia się w wielofunkcyjną instytucję kultury, przyciągającą odwiedzających w każdym wieku, w tym osoby o ograniczonej sprawności ruchowej dzięki windzie. Za sprawą projektu biblioteka zyskała nowe meble, kącik dla dzieci i dla dorosłych. Biblioteka posiada różne strefy, strefę konferencyjną, strefę dla dzieci w wieku przedszkolnym, strefę komputerową, strefę zbiorów bibliotecznych, strefę dla młodzieży z pufami i ekranem plazmowym” – wymienia Pētersone.
Dzięki uprzejmości mojej rozmówczyni w tekście mogą znaleźć się bardzo aktualne dane ważne na dzień 1. stycznia 2025. I tak w swoich zbiorach biblioteka w Uzvarze posiada 7635 książek. Aktywnych użytkowników jest 430, z czego 130 to dzieci. Łącznie bibliotekę w skali roku odwiedzono 4821 razy z czego 2202 to dzieci. Pētersone przyznaje, że frekwencja rośnie z każdym rokiem, a to za sprawą tego, że biblioteka przynależy do szkolnego budynku i każdy uczeń odwiedza ją przynajmniej kilka razy w roku. Wielu z nich spędza także tu swój czas wolny po zajęciach, na przykład w oczekiwaniu na autobus szkolny do domu. Jak zaznacza moja rozmówczyni – lubią tam przebywać.
Ale biblioteka w Uzvarze to nie tylko przestrzeń dla dzieci. Organizowane są tu warsztaty dla seniorów, różne wydarzenia, spotkania z pisarzami. „Biblioteka jest miejscem, w którym lubią przebywać duzi i mali, ludzie z niej korzystają.” – przyznaje Pētersone i jako przykład podaje matki z dziećmi. „Świeżo upieczone mamy przychodzą do biblioteki ze swoimi pociechami, one szukają książek, a dziecko się bawi. Potem trudno jest odciągnąć dzieci od biblioteki, ponieważ ją uwielbiają!” – opowiada mi bibliotekarka. Każdego dnia może liczyć na odwiedziny 20-30 ludzi, z czego czysto dla książek około połowa z nich. Pozostali są tu aby poczytać gazety, obejrzeć wystawy, a dzieci po prostu się pobawić.
Podobnie jak w opisywanej wyżej Bilsce, od 3 lat w bibliotece działa Centrum Obsługi Klienta. Odwiedzający przychodzą z różnymi pytaniami, a bibliotekarka stara im się pomóc tak aby nie musieli udawać się do stolicy gminy, czyli Bauski.
Przykłady wydarzeń dla dzieci i dorosłych organizowanych w bibliotece w Uzvarze: spotkania z pisarzami i śpiewakami, zajęcia kreatywne ((tworzenie kartek, malowanie słoików, robienie przypinek, wyplatanie wianków), warsztaty o drukarkach 3D, konkurs recytacyjny, wycieczki, teatr amatorski, turniej gier planszowych, wystawa o historii miasteczka i inne.
Konto na Facebooku: LINK.
Pāces bibliotēka
Miejscowość: Pāce (gmina Bauska)
Liczba ludności: 235
Kierowniczka biblioteki: Iveta Rācināja
Z Uzvary przenosimy się nieco ponad 6 kilometrów na wschód do miejscowości Pāce, którą zamieszkuje nieco ponad 200 osób. I o ile w Uzvarze można było znaleźć jakiekolwiek firmy, sklepy czy budynki użyteczności publicznej, o tyle w Pāce nie ma prawie nic. Poza biblioteką znajduje się tutaj niewielki z kładką, plac zabaw, betonowe boisko do koszykówki, kilka mieszkalnych bloków wybudowanych w czasach sowieckich oraz pole na którym można grać w siatkówkę lub piłkę nożną. Na opłotkach znajdują się będące w złym stanie pozostałości dworu, a do 1989 roku we wsi działała szkoła. Czas płynie tu spokojnie a głównym centrum życia jest więc biblioteka.
Ta administracyjnie podlega pod opisaną wyżej placówkę w Uzvarze. Prowadząca bibliotekę w Pāce Iveta Rācināja sama przyznaje, że to jedyna instytucja kulturalna tutaj. „Pāce to mała wieś. Nie ma tu szkoły, sklepu ani punktu medycznego. Biblioteka służy głównie mieszkańcom wsi i okolic.” – opowiada. Placówka działa od 26. maja 1972, więc jej historia jest dość długa. Znajduje się na 1. piętrze budynku mieszkalnego, powierzchnia to 92 metry kwadratowe z czego 78 pozostaje do dyspozycji odwiedzających.
Rācināja wymienia cele biblioteki, które pozostają niezmienne od momentu otwarcia biblioteki: Bycie instytucją kulturalną i edukacyjną, zapewniającą możliwość czytania dobrej jakości książek, zgodnie z gustem każdego czytelnika, zapewnienie dostępu do wszystkich rodzajów informacji, pomagając znaleźć je w internecie i bazach danych oraz spełnianie próśb użytkowników biblioteki o książki poprzez zamawianie tytułów z innych placówek. Znajduje się tu 4638 książek, 19 tytułów prasowych, komputery z dostępem do internetu oraz TV i konsola PlayStation. Ponadto najmłodsi odwiedzający mają do swojej dyspozycji kącik z zabawkami.
Rācināja udostępniła mi dane aktualne na dzień 1. stycznia 2025. Biblioteka posiada 161 użytkowników z czego 31 to dzieci i młodzież. Placówka w 2024 roku została odwiedzona 1645 razy (z czego 260 to dzieci i młodzież), książki były wypożyczane 2616 razy. Dzieci przychodzą się tu głównie bawić i korzystać z PlayStation, czytają rzadziej. Dorośli równolegle z lekturą książek i czasopism używają komputerów aby opłacić rachunki i przeglądać wiadomości.
Na tym nie koniec. „Co tydzień w bibliotece odbywają się zajęcia kreatywne, podczas których można nauczyć się nowych umiejętności, wykonywać dekoracje, kartki, a nawet upiec naleśniki” – opowiada Rācināja. Kierowniczka o wszystkich nowych wydarzeniach na bieżąco informuje na facebookowym profilu biblioteki.
Skultes bibliotēka
Miejscowość: Mandegas (gmina Limbaži)
Liczba ludności: 271
Kierowniczka biblioteki: Rita Lavendele
Choć biblioteka nosi nazwę miasteczka Skulte to de facto znajduje się w położonej kilka kilometrów na wschód wsi Mandegas. Znajduje się tu sklep spożywczy, poczta, zapora na rzece Aģe a także przedsiębiorstwa produkujące dachy oraz parkiety podłogowe. Biblioteka mieści się zaś w bezpośrednim sąsiedztwie budynku gminy wiejskiej (pagastsu) Skulte.
„Biblioteka ciężko pracuje, aby zaspokoić potrzeby lokalnej społeczności, oferując nie tylko tradycyjne usługi biblioteczne, ale także kreatywne i rozwijające społeczność działania.” – opisuje mi kierowniczka Rita Lavendele i wymienia szeroki wachlarz wydarzeń, które się tutaj odbywają. Lista jest naprawdę obszerna. Co miesiąc pojawiają się nowe wystawy z okazji ważnych wydarzeń, rocznic lub dni międzynarodowych, a także te tematyczne i literackie. Co roku są również wystawy sztuki i rękodzieła oraz wystawy historii lokalnej, aby przybliżyć miejscową historię i tradycję.
„Jedną z nowych usług jest „Akademia Seniora”, która koncentruje się na edukacji i działaniach pomagających seniorom w doskonaleniu się.” – opowiada Lavendele a mi od razu na myśl przychodzą nasze polskie „Uniwersytety Trzeciego Wieku” oferowane przez różne domy kultury. Na Facebooku oraz stronie internetowej biblioteki można znaleźć dokumentację fotograficzną z każdego wydarzenia, w tym na przykład seniorów uczestniczących w zajęciach z robótek ręcznych. Inną z nowości, która została wprowadzona w lutego tego roku są zajęcia doradcze w zakresie rozwoju umiejętności cyfrowych, które odbywają się w każdy poniedziałek.
Użytkownicy biblioteki standardowo mogą znaleźć tu także komputery podłączone do internetu aby opłacić tu swoje rachunki, złożyć dokumenty on-line czy poszukać pracy lub kupić bilety na koncerty lub lot samolotem. Mnie jednak urzekły te mniej standardowe usługi świadczone przez placówkę. Od 3 lat funkcjonuje tu „biblioteka nasion”. Wiosną każdy odwiedzający może tutaj przyjść po nasiona roślin i zostawić także swoje. Na co dzień wymieniać można także przedmioty. Jeśli ktoś z mieszkańców ma w domu coś nieprzydatnego może zostawić to w bibliotece i w zamian poszukać czegoś co może wykorzystać.
Rita Lavendele nie tylko jest kierowniczką biblioteki. W każdy wtorek chodzi do pobliskiego punktu nauczania przedszkolnego i czyta najmłodszym książki w ramach „bajkowych popołudni”.
To na co w dużej mierze stawia placówka to historia i tradycja regionu. Biblioteka aktywnie gromadzi i digitalizuje materiały związane z historią lokalną, aby udostępniać je zdalnie. W ofercie są również wirtualne wystawy, które pozwalają zapoznać się z historią Skulte i gminy, na przykład lokalna wystawa historyczna „Mieszkańcy Skulte – Kawalerowie Orderu Lāčplēsisa”, upamiętnienie 35. rocznicy „Bałtyckiego łańcucha” czy Dzień Pamięci Ofiar Ludobójstwa Komunistycznego.
Moja rozmówczyni podkreśla także rolę społeczną swojej placówki. „Biblioteka służy jako ważne miejsce publiczne, w którym mieszkańcy pagastsu mogą się spotykać, wymieniać pomysłami i uczestniczyć w działaniach społecznych.” – opowiada. „Odwiedzając bibliotekę, ludzie mają okazję nie tylko czytać i uczyć się, ale także brać udział w różnych kreatywnych i społecznych działaniach, rozwijać swoje umiejętności i uzyskiwać informacje o bieżących wydarzeniach i usługach.” – podsumowuje Lavendele.
Na koniec garść liczb. Liczba aktywnych użytkowników w 2024 roku wyniosła 355, z czego 54 to dzieci i młodzież. Placówka w minionych 12 miesiącach została odwiedzona 3312 razy z czego 516 przez dzieci. Do dyspozycji czytelników pozostaje 7390 książek.
Gaigalavas pagasta bibliotēka
Miejscowość: Gaigalava (gmina Rēzekne)
Liczba ludności: 204
Kierowniczka biblioteki: Rita Matisone
Gaigalava to wieś położona na wschodzie Łotwy, której początki dał powstały w XIX wieku dwór o tej samej nazwie. W 1897 roku na jego terenie mieszkało 48 osób. Dziś znajduje się tu szkoła, siedziba gminy wiejskiej Gaigalava, sklep, apteka, szkoła, przedszkole i dom kultury. Jest także biblioteka z bardzo długimi tradycjami, powstała ona bowiem w 1948 roku. Od kilku miesięcy funkcję kierowniczki placówki sprawuje Rita Matisone, która opowiedziała mi nieco o tym miejscu.
„Biblioteka pełni funkcję edukacyjną, informacyjną i społeczną, jest zasobem i wsparciem dla rozwoju lokalnej społeczności, chroni i promuje dziedzictwo kulturowe, wspiera edukację i spędzanie wolnego czasu. Biblioteka służy głównie mieszkańcom parafii, uczniom miejscowej szkoły i dzieciom w wieku przedszkolnym. Z naszych usług korzysta około 25% mieszkańców. Ich liczba w gminie wiejskiej (pagasts) niestety maleje.” – opowiada Matisone. Według danych Łotewskiego Urzędu Statystycznego między 2011 a 2021 rokiem ubyło 147 mieszkanców. Gaigalava jest centrum pagastsu i największym ośrodkiem, osoby żyjące w poszczególnych wsiach można policzyć na palcach dwóch rąk, a 7 z nich, jak na przykład Žogotkokts, jest opustoszałe i nie mieszka tam już nikt. Nie jest to jednak niczym niezwykłym.
Wracając do tematu samej biblioteki to oferuje ona dostęp do książek, czasopism, literatury specjalistycznej, baz danych i systemów informacyjnych. „Oferujemy też imprezy edukacyjne i tematyczne, wystawy dla różnych zainteresowań i gustów oraz prowadzimy badania historii lokalnej. Nasza parafia posiada zabytek architektury – kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bikavie, a także bardzo piękne jezioro Lubāns i otaczającą je przyrodę.” – wymienia Matisone.
Co warte podkreślenia, biblioteka funkcjonuje we wszystkie dni tygodnia. Średnio odwiedza ją 5-10 osób dziennie, choć czasami na jakieś wydarzenia przychodzi grupa dzieci lub cała klasa ze szkoły. „Odwiedzający zabierają do domu głównie książki – beletrystykę, kryminały, monografie itp. autorów łotewskich i zagranicznych. Wielu z nich interesuje się również czasopismami, które również są szeroko dostępne. Istnieje szeroki wybór literatury dziecięcej, a także gier planszowych. Każdego roku staramy się uzupełniać kolekcję o nowe, interesujące tytuły.” – przekonuje Matisone.
Na miejscu działa także czytelnia, która jednak rzadko spełnia funkcję miejsca do spokojnej lektury. Częściej korzysta się tutaj z komputera i drukarki.
Konto na Facebooku: LINK.
foto główne: ziemellatvija.lv
